اگرچه این ضربه برای لکان سخت دردناک بود اما به نظر می‌سد او را به سمت شکل دادن به ایده‌ها و اصطلاحات متمایز لکانی بیش از پیش سوق داده است ــ چیزی که در تقابل با زبان و امکانات آشناتر فرویدی در دهه نخست (۱۹۶۳-۱۹۵۳)سمینارها قرار داشت. اگرچه تمایز لکانیسم از فرویدیسم در آثار پیشین لکان مسبوق به سابقه است، با اینهمه این تمایز از میانه دهه ۱۹۶۰ به وضوح پدیدار شد. بر اثر طرد از IPA و خروج از SFP لکان سازمان تحلیلی خود را با نام مدرسه فرویدی پاریس⁴³ بنیان نهاد. برای لکان این چارچوب تازهٔ سازمانی و (آزادی آن) زمینه را برای تجربهٔ رویکردهای تازه‌اش به آموزش و کارورزی تحلیلی فراهم می‌کرد.

 در سال ۱۹۶۶ کتاب عظیم لکان با عنوان مکتوبات توسط ادیسون دو سوی⁴⁴ منتشر شد. پیش از این لکان تنها رساله دکتری‌اش را در روانپزشکی در سال ۱۹۳۲ منتشر کرده بود. کتاب نهصد صفحه‌ای مکتوبات بسیاری از مقالات و یادداشتهای مهم لکان را در طول سی سال از ۱۹۳۶ تا ۱۹۶۶ در برگرفته و در کنار هم در یک مجلد قرار داد. این «مکتوبات» برای ورود به تفکر لکانیسم مسیر طاقت‌فرسا و رعب‌آوری را پیش چشم مخاطب قرار می‌دهد (سمینارهای سالانه نسبتا آسان‌‌خوان‌تر و سرراست‌تر هستند). اگرچه مکتوبات سهم قابل توجهی بر اعتبار لکان به عنوان متفکری غامض (اگر نگوییم متفکری عمدا مغلق‌نویس) داشته است با اینهمه مکتوبات پس از نخستین انتشارشدر فرانسه، به یکی از پرفروشترین کتاب‌ها بدل شد. این کتاب توانست شهرت و اعتبار لکان را به عنوان فروید فرانسوی در نظر عموم مخاطبان فرانسوی ارتقا بخشد. در طول این دوره مخاطبان سمینارهای لکان همچنان رو به افزایش بود و تاثیر او، حلقه‌های گسترده‌تری از حیات فرهنگی و روشنفکری پاریس را در برمی‌گرفت.

لکان در طول حرفهٔ خود علاقه‌ای جدی به شاخه‌های مختلف ریاضیات و علوم پایه نشان داد. این علاقه به دههٔ ۱۹۴۰ و توسل او به نظریهٔ بازی‌ها در «زمان منطقی و پافشاری بر قطعیت پیش بینی شده» باز می‌گردد. تمایل به ساختارگرایی در انتهای دهه ۱۹۴۰ و ابتدای دهه ۱۹۵۰ گرایش‌های فرمالیستی او را تقویت نمود. در دهه ۱۹۵۰ لکان نه تنها از نظریهٔ بازی‌ها، انسان شناسی لوی استروس و واج‌شناسی یاکوبسن بلکه از تاریخ ریاضیات و توپولوژی نیز اقتباس می‌کرد.

در طول دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ نمودارها، گراف‌ها و نمادپردازی‌های بسیاری در سخنرانی‌ها و نوشته‌‌های لکان ظاهر می‌شد که نشان از روند پایدار و رو به رشد او به فرمالیسم‌ داشت. در اواخر دهه ۱۹۶۰ و به طور ویژه دهه ۱۹۷۰ بحث‌هایی پیرامون منطق، توپولوژی، و نظریهٔ گره‌ها ⁴⁵وجههٔ بسیار برجسته (و گاه حتی غالب)گفتمان لکانی بود. دهه ۱۹۷۰ را می‌توان به عنوان دهه “matheme” توصیف کرد، “matheme” واژهٔ ابداعی لکان برای یک واحد فرمالیزیشن (به مثابه یک نمادپردازی به سبک ریاضیاتی) است که اهمیت هسته‌ای یک مفهوم تحلیلی لکانی را خلاصه و تعیین می‌کند.

لکان امید داشت تا از این رهگذر از اینکه مورد بدفهمی قرار گیرد اجتناب کند، چراکه کاربست‌های در دسترس فروید از زبان طبیعی گمراه کننده بود و ظاهرا بسیاری از پسافرویدی‌های غیر لکانی را به اشتباه انداخته بود. به علاوه، توپولوژی به عنوان علم سطوح لکان را به منابعی تجهیز می‌کرد که با آنها می‌توانست حملات معمولش را به این تصویر عوامانه و ناشیانه‌ از روانکاوی به عنوان «روانشناسی عمق»، روانه کند. چرا که این تصاویر(نمودارها گراف‌ها و. . . )بر پایه فضاهای ساده دو و سه بعدی اقلیدسی از تفکر تصویری ِخودانگیخته استوار بود.

اشکال توپولوژیک و ساخت‌‌هایی که شهود این تفکر تصویری را تضعیف می‌کنند به لکان یاری نمود تا ضمیرناآگاه را به مثابه مجموعه‌ای از پیچ‌و تاب‌ها، منحنی‌ها، تا زدن‌ها، خمیدگی‌ها، پیچیدگی‌ها دوباره صورت‌بندی کرده و امر فطری و درونی را به ساختی یگانه از سوژگی روان متمایل کند که تنها در دسترس روانکاوی عقلانی و جدی قرار می‌گیرد.

علاوه بر پیگیری فرمالیزاسیون از طریق matheme ها، سمینارهای دههٔ آخر آموزش‌های لکان معطوف به تاملاتی درباب نظریهٔ نظم بنیادین به ویژه نظم امر واقع و تفاوت جنسیتی (تاملاتی که معمولا با یکدیگر درهم آمیخته است) بود. برنامهٔ فرمالیزاسیون ظاهرا لکان را قادر می‌ساخت تا به دقت، محدودیت‌های امر قابل گفتن و قابل بازنمایی را افشا کند و از این رو با نشان دادن آنچه به طور کامل و کافی نمی‌تواند درون مختصات آشنا و دردسترس آن واقعیتی قرار گیرد که برآمده از نظم تصویری و نمادین است، شمه‌ای از امر واقع را به دست دهد (بنگرید به ‏2. 1 ).

ابعاد و جنبه‌های مختلف چیزهای جنسی با صورت‌بندی لکانِ متاخر دربارهٔ گریزِ پر ابهامِ امر واقع که شامل تفاوتهای جنسیتی نیز هست، ارتباط می یابد. لکان در یکی از سمینارهای معروف خود، سمینار بیستم، (آنکور، ۱۹۷۳-۱۹۷۲)تفاوت جنسیتی را به عنوان sexuation صورت بندی می‌کند و تصویری غیرزیستی و طبیعی‌نشده از جایگاه‌های سوژه نسبت به مردانگی و زنانگی از منظر منطق صوری به دست می‌دهد. از این رهگذر او ادعا کرد که از اختلاف/شکاف ساختاری، ذاتی، غیر قابل تحمل و جداکننده میان دو جنس و محکومیت گریزناپذیر ابژه‌های جنسی پرده بر می‌دارد؛ از اینکه آنها ضرورتا و لزوما خارج از هماهنگی با یکدیگر (و حتی با خودشان به عنوان سوژه‌های دوپاره شده) هستند. لکان این را در جمله ‌ای که مایهٔ طعن او شد خلاصه می‌کند: (هیچ رابطه جنسی‌ای وجود ندارد⁴⁶). در آن زمان بسیاری بر این اظهار لکان تاختند. به علاوه، سمینار بیستم به طور خاص و در پیوند با بخشی از آثار لکان که در این دوره نوشته شده است، به کاتالیزور قدرتمندی برای تحولات مهم در تفکر فمینیستی فرانسوی در دهه ۱۹۷۰ مبدل شد.

لکان در سال ۱۹۸۰ و نزدیک به پایان عمر خویش بر آن شد تا مدرسه خود، مدرسه فرویدی، را منحل کند. این تصمیمی بحث برانگیز بود که مشاجرات فرقه‌ای را در میان پیروان لکان برانگیخت. لکان در سال ۱۹۸۱ درگذشت. ژک الن میلر ⁴⁷داماد لکان و ویراستار سمینارها، ــ École de la Cause freudienne را به دنبال انحلال مدرسه فرویدی و به عنوان جانشین آن بنیان نهاد. میلر نخستین بار به عنوان شرکت‌‌کننده یازدهمین سمینار در سال ۱۹۶۴، لکان را ملاقات کرده بود، در آن زمان او در ENS دانشجوی آلتوسر بود.
 میلر از زمان درگذشت لکان، نظارت بر انتشار متن‌های لکان و ویرایش سلسله کتابهای فرویدی را که نسخه‌های «تثبیت شده» و رسمی از سمینارهای سالانه و دیگر نوشته‌های لکانی در آنها آمده است، در دست گرفت.

2.     مفاهیم اساسی

2.1.    نظریه بنیادین⁴⁸

نظریه سه نظم بنیادین تصویری⁴⁹، نمادین⁵⁰ و امر واقع⁵¹ چارچوبی اساسی را برای مفاهیم و مراحل مختلف سیر فکری لکان به دست می‌دهد. توصیفات او از هر یک از این سه نظم و نیز ارتباطات آنها با یکدیگر، در طول سالهای طولانی کار لکان دستخوش تغییرات و بازبینی‌های چندی شده است. چنانکه در ادامه واضحتر خواهد شد، غالب مفاهیم لکانی در رابطه با این سه نظم تعریف می‌شوند.

لکان تا دهه ۱۹۷۰ بر اثر غور در توپولوژی گره برومه⁵² ــ بر نشان خانواده برومه تصویر گره خوردگی سه حلقه در یکدیگر، ترسیم شده بود. این سه حلقه به گونه‌ای قرار گرفته‌اند که اگر یک حلقه شکسته شود، هر سه حلقه از یکدیگر آزاد و جدا می‌شوند ــ بر وابستگی مشترک این نظم‌ها به یکدیگر تاکید می‌کند. از این رو با مسامحه می‌توان گفت برای لکان نظم تصویری، نمادین و امر واقع، به عنوان سه بعد اساسی سوبژکتیویته روانی هستند. به علاوه، گاه محققان تحول لکان را به سه دوره عمده تقسیم می‌کنند که هر دوره با تفوق یکی از این نظم‌ها متمایز می‌شود: لکان متقدم تصویری (دهه‌های ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰)، لکان میانه نمادین (دهه ۱۹۵۰)و لکان متاخر امر واقع (دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰). با اینهمه باید به چنین زمان‌بندی شسته‌رفته‌ای به دیدهٔ تردید نگریست، چراکه در تمام طول تعلیمات لکان می‌توان پیوستگی و گسستگی درهم پیچیده‌ای را مشاهده کرد که با طرح متقدم-میانه- متاخر چندان سازگار نیست.

2.1.1.        امر تصویری

لکان تمایل داشت تا امر تصویری را (البته نه به شکل انحصاری)با قلمروهای محدود آگاهی و خودآگاهی مرتبط کند. این نظمی است که با آنچه مردم به عنوان واقعیت روزمرهٔ غیرروانکاوانه تجربه می‌کنند، بیشترین پیوند را دارد. آنکس و آنچیزی که فرد «تصور» می‌کند دیگر افراد هستند، همچنین آنچه فرد «تصور» می‌کند که منظور دیگران در تعاملات ارتباطی است، آنکس و آن چیز که فرد «تصور» می‌کند که باید باشد، شامل دورنماهای تصور شده از دیگران ــ همه در زیر عنوان این نظم قرار دارند. چنین توصیفی حاکی از آن است که امر تصویری به هسته ایده‌های تحلیلی همچون انتقال، فانتزی و ایگو اشاره دارد. به طور خاص امر تصویری در شرح لکان از شکل‌گیری ایگو نقش محوری دارد (مطابق با مرحله آینه‌ای ــ بنگرید به‏2. 2).

لکان با ادغام آثار اولیه‌اش ـ در دهه‌های ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ـ با تئوری‌های بعدی‌اش در دهه ۱۹۵۰ که متاثر از ساختارگرایی بود، به وابستگی امر تصویری بر امر نمادین تاکید کرد. این وابستگی بدان معناست که پدیده‌های حسی-ادراکی⁵³ (تصاویر و تجربیات از بدن، عواطف به مثابهٔ هیجاناتی آگاهانه زیسته شده، تصوراتی از افکار و احساسات دیگران و غیره) از طریق داینامیک‌ها و ساختارهای اجتماعی-زبان‌شناختی شکل گرفته، هدایت شده و تعیین شده اند. با افزایش اهمیت امر واقع در دهه ۱۹۶۰ و گره‌‌های برومه در دهه ۱۹۷۰ این نکته واضح‌تر شد که لکان امر تصویری را منوط به آن دو نظم دیگر می‌داند (ضمنا امر تصویری و امر نمادین هنگامی که با یکدیگر به طور مشترک ادغام شوند، زمینهٔ «واقعیت⁵⁴» را تشکیل می‌دهند که خود در تقابل با امر واقع قرار دارد). در واقع، می‌تواند چنین پنداشت که امر تصویری همواره متضمن اشتباهات طبقه‌بندی است.

به طور ویژه‌تر، امر تصویری نظمی است که در آن، دو نظم‌ دیگر با یکدیگر اشتباه می‌شوند: آنچه امر واقع است به اشتباه به عنوان امر نمادین بازشناسی می‌شود (برای مثال، به طور خاص برخی از سیمپتوم‌های وسواسی-نوروتیک و پارانوئید-سایکوتیک، برخی پیشامدهای بی‌معنای تصادفی در سطح جهان مادی ابژه‌های غیر انسانی که همچون نشانه‌های معنادار و عمیقا در خور اهمیت برای رمزگشایی و تعبیر دیده می‌شود)و آنچه امر نمادین است به اشتباه به عنوان امر واقع بازشناسی می‌شود (مثلا در «سیمپتوم‌های تبدیلی»ِ سایکوسوماتیک‌گونه، تعارض روانی ناآگاه در زبان رمز گذاری شده و ایده‌ها به عنوان درد بدنی و کسالت تحمل می‌شوند).

لکان با انتخاب واژه «تصویری» قصد داشت تا چیزی را که خیالی، ساختگی، مجازی و مانند اینها است معرفی کند. با اینهمه پدیده تصویری توهمهایی ناگزیر (اگر آن را به شیوه کانتی بیان کنیم)و یا انتزاعاتی واقعی (اگر آن را در اصطلاح مارکسی قرار دهیم)است. این به دو نکته اشاره دارد: نخست در میان این سه نظم بنیادین و ضروری لکان، امر تصویری بعد ذاتی و غیر قابل اجتناب وجود سوژه‌های سخنگوی روانی است؛ همانطور که تحلیل نمی‌تواند (و نباید تلاش کند تا ) آنالیزان را از ضمیر ناآگاهش برهاند، در مورد نظم تصویری نیز نه ممکن و نه مطلوب است که توهماتش را بزداییم. دوم انتزاعات خیالیِ⁵⁵ امر تصویری بیش از آنکه صرفا «غیرواقعی» و ناموثر و اپی‌فنومایی⁵⁶ بی اهمیت باشد، مکملی بر واقعیاتِ حقیقی انسانی است و بر آن واقعیات تاثیرات عینی مشخصی دارد.

2.1.2.      امر نمادین⁵⁷

امر نمادین لکانی ابتدائا بر پایه امکانات ساختارگرایی نظریه پردازی شده بود. این نظم در پیوند با زبان طبیعی آنطور که توسط سوسور و به طور خاص پساسوسوری‌ها توصیف شده است، به آداب، عرف، قوانین، رسوم، هنجارها، عادات، مناسک، قواعد، سنت‌ها و نظایر آن در فرهنگها و جوامع (و در هم آمیختگی این امورات به انحای مختلف با زبان) اشاره دارد.

عبارت «نظم نمادین⁵⁸» لکان را ـ که دربرگیرنده تمام پیش‌گفته‌هاست ـ می‌توان کمابیش معادل آنچه هگل « روح عینی⁵⁹» می‌نامید، دانست. این جهان ناطبیعی⁶⁰مجموعه پیچیده‌ای از موقعیت‌های بین سوژگانی⁶¹ و فراسوژگانی⁶² است که نوع بشر هنگام تولد درون آن پرتاب می‌شود (مشابه مفهوم پرتاب ‌شدگی⁶³ هایدگری)، نظم از پیش موجود از قبل مکانهایی را برای آنها آماده کرده و بر فراز و نشیب‌های زندگی آینده آنها تاثیر می‌گذارد. به زعم لکان، یکی از شرایط مهم و حیاتی (اگر نگوییم مهمترین آنها) امکان سوبژکتیویته فردی، نظم نمادین جمعی است (چیزی که گاه « دیگری بزرگ» نامیده می‌شود، عبارتی که به زودی به آن خواهیم پرداخت ـ بنگرید به ‏2. 3). سوژه‌های فردی چیزی در درون و در نتیجهٔ چینش‌‌ها و منظومه‌های نظم نمادین اجتماعی-زبانشناختی آنها هستند. بخصوص در دوره «بازگشت به فروید» ضمیرناآگاه تحلیلی (به عنوان امری «ساختار یافته همچون یک زبان») همچون شبکه‌هایِ متحرکِ دالهایی در هم‌آمیخته (به عبارت دیگر، زنجیره‌های دالها) تصویر می‌شوند.

بااین وصف، ضمیرناآگاه، به عنوان وجودی به خودی خود با (ضد)طبیعت⁶⁴ نمادین، باید به شکلی تعبیری با واسطهٔ نمادین گفتار آمیخته شود، به عبارت دیگر باوجود بالذات آن سوژه سخنگوی⁶⁵ ناآگاه. به علاوه ناآگاه لکانی چون یک ساختار زبان⁶⁶ و نه یک زبان بخصوص⁶⁷ ساختار یافته است.

اگرچه هردو واژه فرانسوی در انگلیسی به «زبان» ترجمه می‌شود اما(langage)به منطق و ساختار نحو و معنی شناسی اشاره دارد نه لزوما یک زبان طبیعی بخصوص، حال آنکه (langue)که آن نیز در انگلیسی به زبان برگردانده می‌شود اشاره به مفهوم یک زبان طبیعی دارد. از این رو لکان بر آن نیست تا بگوید که ناآگاه به شکل زبانی چون فرانسوی، آلمانی، انگلیسی، اسپانیولی و دیگر زبانهای طبیعی ساختار یافته است.

اگرچه نظم نمادین با دوره ساختارگرایی لکان در دهه ۱۹۵۰ مشهور شد، مسلما صورت ‌ابتدایی آن را در نوشته‌های پیشین او می‌توان یافت. از ایده «عقده» در مقاله دانشنامه‌ای لکان تحت عنوان « عقده‌های خانوادگی» در سال ۱۹۳۸ می‌شد پیش‌بینی کرد که لکان چگونه عقده ادیپ فرویدی را به واسطه انسان‌شناسی ساختارگرایانه لوی استروس بازنویسی خواهد کرد. به طور مشابه، سناریوی معمای زندانیان که در مقاله «زمان منطقی و پافشاری قطعیت پیش‌بینی شده» ۱۹۴۵ آمده، نشان می‌داد که چگونه یک چارچوب رسمی نظریه بازی‌ها تجارب زیسته سوژه‌هایی را که در آن چارچوب هستند، مشخص می‌کند.

به علاوه مقاله ۱۹۴۹ لکان با عنوان «مرحله آینه‌ای» به فراهم کردن زمینه یک محیط اجتماعی- نمادین اشاره‌ دارد (که عینیت بخشی به آن پیش و بیش از هر چیز توسط مراقبان والدینی رخ می‌دهد). محیطی که همچون یک محرک به همسان‌سازی کودک با تصاویر منعکس شده از خودش کمک می‌کند (همانطور که بعدتر در اینجا به بحث درباره‌اش خواهم پرداخت، این اشاره بعدها توسط لکان در دهه ۱۹۶۰ ضمن بازبینی مرحله آینه‌ای گسترده شده و شاخ و برگ‌های بسیار یافت ـــ به بخش ‏2. 2 بنگرید).

علی رغم افزایش اهمیت نظم امر واقع در حوالی سالهای ۱۹۶۰-۱۹۵۹، امر نمادین همچنان در آموزه‌های لکان تا ابتدای دهه ۱۹۸۰ نقش محوری داشت. مثلا لکان در سمینار هفدهم (۱۹۷۰-۱۹۶۹)و مصاحبه‌ ‌ای که در همان زمان با آن با «رادیوفونی⁶⁸» داشت، نظریه‌اش را در باب « چهار گفتمان» («ارباب»، «دانشگاه» « هیستری» و «آنالیست»)به گونه‌ای قلب کرد تا بتواند درهم آمیختگی جای‌گشت‌های انواع مختلف «پیوندهای اجتماعی» را که ارتباطات بین سوژه ‌های سخنگو را تنظیم می‌کند، بازتاب دهد.
به طور عام‌تر، لکان متاخر به مفهوم جوانب واقعی امر نمادین تکیه می‌کرد، این دالها در بی‌معنایی و مهمل بودگی مادیت‌شان آنطور که در نشانه‌ها و صداهای قابل شنیدن پیداست (به عبارت دیگر، در معنای فنی لکانی «حروف⁶⁹») و در تقابل با جوانب تصویری امر نمادین قرار دارد که طی آن دال‌ها با مدلول‌ها جفت شده‌اند تا نشانه‌های مهم و معناداری را شکل دهند (توضیح کلاسیک سوسور از ارتباط موفق از طریق زبان طبیعی). این دالهای بی‌معنا و زنجیره‌های آنها سهم مهمی در تعبیر لکان متاخر از فرایندهای اولیه⁷⁰ فرویدی به مثابه تفکر متمایز ذهنیت ناآگاه داشت.
هنگامی که لکان به «ساختار» ـ واژه‌‌ای که او معمولا از آن بهره می‌گیرد ـ اشاره می‌کند، غالبا مرادش نظم نمادین نظریه‌اش است. لکان در فاصله میان دوره‌ «بازگشت به فروید» و آموزه‌های بعدی‌اش، مفهوم پردازی‌ خود را از آنچه تحت عنوان « همچون یک زبان⁷¹)» قرار داشت ــ و بخشی از ادعای بنیادی او مبنی بر اینکه «ناآگاه همچون یک زبان ساختار یافته است» ــ بازبینی کرده و تغییر می‌دهد. بااینهمه، تعبیر ویژه لکان از کشف فروید از دهه ۱۹۵۰ تا زمان مرگ او به طور پیوسته به این ایده که « ناآگاه ساختار یافته است» وفادار ماند. به عبارت دیگر، ضمیر ناآگاه از آنجا که مبتنی بر امر نمادین است، شبکه‌ پیچیده و غامضی از بازنمایی‌های مفهوم‌پردازانه است که به انحای پیچیده و متعدد به یکدیگر متصل‌اند. بر خلاف ابتذال تصویرسازی‌های پیش پا افتاده از روانکاوی فرویدی به عنوان یک روانشناسی نامعقول و نو-رومانتیک از ژرفای سرکشِ طبیعی؛ ضمیر ناآگاه، اید یا به عبارت دیگر جوشش بدوی دیگ غرایز حیوانی لاشعور (به سخن دیگر چیزی غیر ساختاریافته) نیست.

2.1.3.      امر واقع

نظم امر واقع تن به تلخیص نمی‌دهد و از جا گرفتن در تعاریف خلاصه و موجز می‌گریزد. اظهارنظرهای فراوان و متغیر لکان درباره امر واقع، خود یکی از عوامل غیبت این روشنی و وضوح است. بااینهمه این غیبت بی آنکه مانعی بر درک امر واقع باشد، خود روشنگر این نظم است. اگر دقیق‌تر بگوییم، امر واقع با واقعیت تصویری-نمادین به عنوان واقعیتی که قلمرو دربرگیرنده درک آگاه، معنای قابل انتقال و نظایر آن باشد، بیگانه است. امر واقع اصالتا گریزپاست و در برابر تسخیر شدن در صورت‌بندی‌هایِ با معنایِ قابل درکِ زنجیرهٔ نشانه‌های تصویری-نمادین ذاتا مقاوم است. آنطور که لکان بارها و بارها تاکید می‌کند [امر واقع] یک «امر محال⁷²» در رابطه با واقعیت است.

نخستین کاربست‌های لکان از اصطلاح «امر واقع» برای ارجاع به موجودات مادی فی نفسه⁷³ استفاده شد، به عبارت دیگر برای ارجاع به موجودات فیزیکی‌ای به کار گرفته می‌شد که کمابیش معادل با «شیء فی نفسه⁷⁴» کانت است. از این رو امر واقع می‌تواند هر چیزی فراتر، در پشت یا در عمق ظواهر پدیداری قابل دسترس برای تجارب مستقیم آگاهی اول شخص باشد. این توصیف از امر واقع تا نخستین صورت‌های پخته نظریه نظم لکان ـ که ابتدائا در طول دهه ۱۹۵۰ شکل گرفته بودـ ادامه پیدا کرد. در دهه « بازگشت به فروید» امر واقع با مفاهیم در حال ظهور لکان در باب سایکوز و دیگری‌بودگی ارتباط یافت (به زودی در ذیل بخش ‏2. 3 به آن پرداخته خواهد شد).

به علاوه در دهه ۱۹۵۰، لکان متمایل به سخن گفتن از امر واقع به مثابه کمال محض و پُری‌ای خالص فاقد منفیاتی چون غیبت‌ها، خصومت‌ها، شکاف‌ها، نقص‌ها، دوپارگی‌‌ها و غیره شد. بر اساس چنین تصویری امر نمادین در درجه نخست مسئول تزریق چنین منفیاتی به درون امر واقع است. برای مثال، تنها از طریق قدرتهای زبان است که موجود مادی فی نفسه را می‌توان «فاقد» چیزها خواند، چراکه فی الذات این بعد از وجود همواره همان است که در حضور گنگ و احمقانه‌اش بوده‌ و هرگز بیشتر و هرگز کمتر از این پُری مطلق و بی تفاوتش نبوده است.

همانطور که پیشتر اشاره کردم، سمینار هفتم سال ۱۹۶۰-۱۹۵۹ نشان می‌دهد که یک تغییر از غلبه امر نمادین در طول دوره دهه ۱۹۵۰ به سوی اولویت‌دهی به امر واقع در حال رخ دادن است. پیش از سمینار هفتم امر واقع معمولا با اصطلاحات غیر دیالکتیکی و/یا ظاهرا کانتی تصویر می‌شد. اگرچه کانت در این سال تحصیلی آشکارا یکی از مراکز توجه بود، بااینهمه صورت‌بندی مجدد لکان از امر واقع در این سمینار جنبه‌های دیالکتیکی ظاهرا هگلی را به آن وارد ساخته و نتیجتا ایده‌ او را در باب این نظم، پیچیده و پر جزئیات می‌کند.

این امر واقع جدید شامل همگرایی‌های⁷⁵ متضادی است که چون نوسانهای بی‌ثبات و تغییراتی ناپایدار میان فزونی‌ها و فقدان‌ها، زیادی‌ها و کمبود‌ها، حضور‌های سرشارکننده و غیبت‌های خالی کننده جریان دارد. در سمینار هفتم، لکان چهره مادر را به عنوان مرجع کلیدی تحلیلی‌ای معرفی می‌کند که این تعبیر از امر واقع را توجیه می‌کند (چهره‌ای که او آن را با چهره « آن بانو⁷⁶» در سنت عشق شهسوارانه⁷⁷مرتبط می‌کند). در آغاز تاریخچهٔ ِحیاتِ اونتوژنیکِ روانی- لیبیدویی سوژه، مراقب مادرانه در یک لحظه و به طور همزمان هم به شکلی طاقت‌فرسا و خفه‌کننده حاضر یا نزدیک است و هم در بیگانگی غریب و نفوذ ناپذیرش به طور ناکام‌کننده‌ و غیرقابل کنترلی غایب یا غیرقابل دسترس است؛ آنچه از او هست یا بسیار زیاد است یا بسیار کم، و هرگز آن اندازهٔ متعادلِ درست نیست. با گذر زمان و تغییرات زمانیِ اقتصاد لیبیدویی، مادر به عنوان آن دیگری واقعی باستانی، برای همیشه بدل به «خوب مطلق⁷⁸»ِ دست‌نایافتنی می‌شود، نقطهٔ ثابتِ تلاقیِ همه تمناها (چیزی که لکان آن را در دیالوگ با تاریخ فلسفه و نیز فروید «آن چی⁷⁹» می‌نامد).

در تمام طول دهه ۱۹۶۰ و تا پایان آموزشهای لکان، امر واقع ابعاد و معانی ضمنی فزاینده‌ای به خود گرفت. امر واقع هم بدل به استعلایی می‌شود که واقعیت تصویری-نمادین و زبانش را از بیرون به زحمت و مشقت می‌اندازد و هم بدل به امری ذاتی که زبان/واقعیت را از درون آشفته و واژگون می‌کند. امر واقع با منفیات لیبیدویی (ابژه a کوچک، ژوئی‌سانس، و تفاوت جنسیتی که بعدتر به آن خواهیم پرداخت ــ بنگرید به ‏2. 3، ‏2. 4. 2 و ‏2. 4. 3) و بی معنایی مواد هم به لحاظ زبانشناختی (بنگرید به‏2. 1. 2)و هم غیر زبان‌شناختی، حوادث احتمالی تروماتیک، شدت و حدتهای بدنی، اضطراب و مرگ مرتبط می‌شود.

 در خصوص ضمیر ناآگاه به عنوان اصلِ مورد توجه روانکاوی، لکان متأخر تاکید ابتدایی‌اش را بر شکل‌گیری‌های اجتماعی-زبان‌شناختی (آنطور که در عبارت « ناآگاه همچون یک زبان ساختار یافته است» )با تاکید بعدی‌اش بر نیروها و عوامل درونی اما غیر قابل‌تقلیل به این شکل‌گیری‌ها ترکیب می‌کند.
پس از دهه ۱۹۵۰ ابعاد امر واقع به ضمیر ناآگاه اضافه شد که علی رغم ابعاد نمادین آن، حول سیاه چاله‌‌های غیرقابل نماد پردازی‌ای می‌چرخد که ارائه آنها از طریق بازنمایی‌های⁸⁰ ایده‌پردازانه دال-مانندِ⁸¹ وجوهِ زبانی-شکل⁸² ضمیر ناآگاه ناممکن است. بااینهمه رشد امر واقع در آموزه‌‌های لکان به قدری نبود که او را به سوی گونه‌ای از جمع‌بندی تحلیلیِ رازورزانه و یا الهیات سلبی⁸³ سوق دهد. به جای آن، روانکاوی برای لکان در دو ساحت نظری و بالینی، مجال شرح و پی‌گیری امر واقع را با وضوحی مفهومی فراهم می‌کند؛ حتی به مثابهٔ کنشی در مشخص کردن جای دقیق محدودیت‌های تصویری، نمادین و همپوشانی آنها.

2.2.  مرحله آینه‌ای، ایگو و سوژه

شرح لکان از مرحله آینه‌ای احتمالا مشهورترین تشریک مساعی نظری اوست (حتی مشهورتر از نظریه شناخته‌شده او درباب ضمیر ناآگاه مبنی بر اینکه [ضمیرناآگاه] «همچون یک زبان ساختار یافته است»). مرحله آینه‌ای که ابتدائا در دهه ۱۹۳۰ شکل گرفت، دربرگیرندهٔ چندین مولفهٔ‌ به هم پیوسته است. روایتی که لکان از این مرحله به دست می‌دهد خصوصا به مثابهٔ شرحی برای پیدایی⁸⁴ و عملکرد‌های عاملیت روانی فرویدی -ایگو- است.

یکی از نتایج روانکاوانه و فلسفی مرحله آینه‌ای که از نگاه لکان بسیار حیاتی است، آن است که ایگو به جای آنکه سوژه باشد ابژه است. به عبارت دیگر به رغم آنچه به نظر می‌رسد، ایگو جایگاه عاملیت خودمختار، مقر «من» آزاد و حقیقی که تعیین ‌کنندهٔ سرنوشت خویش است، نیست. این وصف از ایگو به مثابهٔ ابژه در قلب مجادلات دائمی لکان علیه روانشناسی ایگوی انگلیسی-آمریکایی و تلاش روانشناسان ایگو برای تقویت ایگوی بیمارانشان به واسطه مفروض داشتن وجوه خودمختار و «خالی از تعارض⁸⁵» این عاملیت‌ روانی قرار داشت. برخلاف این، لکان ایگو را تماما ناتوان و در هسته خود ذاتا نوروتیک و چونان سد دفاعی‌ پر غفلتی دربرابر ضمیر ناآگاه می‌دانست.

اگر بخواهیم به تفصیل بیشتر و از سطح متاسایکولوژی عمومی‌تری سخن بگوییم، در نهایت لکان تا حدودی بر پایه مرحله آینه‌ای تمایزی میان ایگو ⁸⁶ عینیت یافته⁸⁷ و ذات ِمادیت یافته‌ای⁸⁸ است که به لحاظ لیبیدویی بر آن سرمایه گذاری شده است. در تضاد با ایگو و معنای وهمی‌ای که از فردیت خیالی به دست می‌دهد، سوژه روانکاوانه لکانیسم، منفیت⁸⁹ جنبنده ناآگاهی⁹⁰ است که از تسخیرشدن درون سازه‌های همسان‌سازانه⁹¹ حاصل از جبر بیولوژی نارس بودن، سرنوشت بشر را به لحاظ طبیعی بر آن می‌دارد تا برای مدت مدیدی جهت اقتضائات حیاتی مرگ و زندگی به دیگران وابسته بماند و از این رو پرورش اجتماعی بر طبیعت مادی غلبه می‌یابد. در اینجا لکان به پیرو‌ی از فروید، به تفصیل به درماندگی‌ای که تولد برای نوزاد ایجاد می‌کند، می‌پردازد و این شرایط طبیعی نارس بودن بعد از تولد را با توصیف جزئیات آناتومیک، فیزیولوژیک، شناختی، هیجانی و انگیزشی ِآن بررسی می‌کند.

نخستین وضعیت درماندگی، «ناتوانی حرکتی و وابستگی کودک شیرخوار⁹²» است که طی آن نوزاد با تجربه عواطف منفی احاطه می‌شود: اضطراب، رنج، ناکامی و مانند آن. برای کودک خردسال که بر اثر این عواطف منفی تهییج شده است مولفه‌ اساسی‌ای که از کشش و جذبه‌ تصویر بدن جذاب او بر می‌آید، نویدی است که این تصویر به کودک می‌دهد؛ که او نیز می‌تواند بر این درماندگی غلبه کرده و یکپارچه و به هم پیوسته شده و به تمامیت منسجم و هماهنگ دیگرانِ بزرگتر و بالغ‌تری که در اطرافش می‌بیند دست یابد (بااینهمه به زعم لکان افراد تمام عمر خویش را، و بنابراین از آغاز، به عبث به دنبال وضعیت غیرقابل دسترس هماهنگی و تسلطی مصروف می‌کنند که ابتدائا آینه به غلط نوید آن را داده بود). کودک با این گشتالتِ ایماگوی⁹³ ِ تمامیت مجازی در لحظه پر وجد «آها» همسان سازی می‌کند. هسته تصویری⁹⁴ ایگوی به لحاظ اونتوژنیک در حال رشد به مثابه سلسله عینیت‌سازی‌های خویش⁹⁵ در تصاویر و کمی بعد در رخداد اکتساب زبان و نیز کلمات ساخته می‌شود.

برای لکان همسان‌سازی با این گشتالت ایماگو از «من» متضمن بیگانگی است ـ و این از دلایلی که در بند‌های پیشین به آن پرداخته شد، پراهمیت‌تر است. در مقاله ۱۹۴۹ درباب مرحله آینه‌ای به «تکیه‌گاهی انسانی یا مصنوعی⁹⁶» اشاره شده است؛ چیزی که کودک را در زمان خیره شدن به آینه و دیدن خود پشتیبانی می‌کند. به نظر می‌رسد لکان در سال ۱۹۴۹ این تکیه‌گاه را بیش از آنکه انسانی بپندارد، مصنوعی می‌دید و در توصیف آن به روروئکی⁹⁷ که کودک به آن تکیه می‌کند، اشاره دارد. اما در خلال بازبینی‌هایش از مرحلهٔ آینه‌ای در طول دههٔ ۱۹۶۰ لکان به طرز شگفت‌انگیزی بر نقش حمایت‌کنندهٔ انسان تاکید می‌کند. لکان استدلال می‌کند که کودک به واسطه یادآوری‌های کلامی و حرکتی‌ای که دیگری(های)بزرگتر هنگامی که او را در آغوش گرفته‌اند و در برابر سطحی بازتاب دهنده قرار داده‌اند تشویق می‌شود که با تصویر آینه به عنوان «من» همسان‌سازی کند (و مثلا گفتن این جمله که « این تویی آنجا!» و همراه کردن این جملات با اشاره و خنده).

این تغیر تاکید اخیر دو پیامد مهم دارد. نخست آنکه نظم تصویری آینه‌ به لحاظ سیر کرونولوژی مراحل تحولی، پیش از نظم نمادین زبانی و اجتماعی قرار ندارد (اگرچه متن اولیه «مرحله آینه‌ای» در معرض خطر القای چنین چیزی است)؛ بلکه متغیرهای اجتماعی-زبان‌شناختی (مثلا کلمات و زبان بدن والدین) محرک‌های علّی سرمایه‌گذاری کودک در انتخاب تجارب حسی-ادراکی (مثل تصویر بدن درون آینه) است. دوم، این بدان معناست که هسته‌ تصویری ایگو از ابتدا از «گفتمان دیگری⁹⁸» سرشار شده است ـ در این مورد، معانی سرنوشت ساز (به زبان لکانی «خصیصه‌های یگانه⁹⁹») از روایت مراقبان سرچشمه می‌گیرد؛ روایتی که به طور همزمان همراه با تشویق کودک به بازشناسی خود در آینه گفته می‌شود (« چه پسر زیبایی!»، « چه دختر زیبایی!»، « تو قرار است که بزرگ و قوی شوی؛ درست مثل پدرت!» وغیره).

در نتیجهٔ همهٔ آنچه اشاره شد، لکان بازشناسی‌ای را که در مرحله آینه‌ای رخ می‌داد همسنگ «بازشناسی نادرست¹⁰⁰)» می‌دانست. چنین چیزی در تمام طول زندگی و برای تمامی تجارب آینده « بازشناسی» خود به عنوان نوع خاصی از «من» صادق است؛ به عبارت دیگر، تصور کردن خود به عنوان گونه‌ای خاص از خویشتن در سطح ایگو¹⁰¹ (درباب روانکاوی فرویدی-لکانی، همواره شایسته‌است که این مصراع از ویلیام وردزورث¹⁰² را به خاطر بیاوریم، « کودک، پدر انسان است¹⁰³»). ایگو نه تنها به جای آنکه سوژه‌ای خودمختار و سیال باشد ابژه‌ای متصلب و ناخودمختار است بلکه، در اصل ِخود مخزنی برای اشتیاق‌ها و فانتزی‌های فرافکنی شده دیگران بزرگتر است؛ تصویر کودک ظرفی برای رویاها و آرزوهای والدین اوست. دالهایی که از اقتصادهای لیبیدویی دیگر موجودات سخنگو سرچشمه گرفته، همواره و از پیش بر تصویر بدنی کودک بارها و بارها نوشته شده است. از این رو، بازشناسی ایگو به عنوان «من»، به مثابهٔ تجسم بخشنده و نمایندگی کننده فردیتی یگانه، خصوصی و اصیل که بیش از هرچیز حقیقتا متعلق به من است، معادل بازشناسی نادرست است. چراکه ایگو اساسا و در نهایت یک درون‌فکنی خارجی و بیگانه کننده است که از طریق آن «من»به واسطه خواسته‌ها و برنامه‌های آگاه و ناآگاه دیگران، مطیع و وسوسه‌ می‌شوم. اگر یکی از بسیار واژه‌های ابداعی لکان را وام بگیریم، ایگو در نهایت چیزی “extimate” است (به عبارت دیگر، بیگانه‌ای نزدیک، بیرون بودگی‌ای درونی) تا بدان اندازه که «اشتیاق دیگری» را متبلور می‌کند (به عنوان خواسته‌ها و برنامه‌های آگاه و ناآگاه دیگری). یا آنطور که لکان در سمینار یازدهم آن را وضع کرده، در «من» چیزی بیش از من به خودی خود هست تا بدانجا که این من ضرورتا ماسیدگی و انعقاد¹⁰⁴ تاثیرات بیگانه بین-سوژگانی و فرا-سوژگانی است.

نهایتا استفاده لکان از ایده آینه تحت اللفظی نیست. اگرچه لکان غالبا از آینه‌ها به عنوان سطوح درخشان منعکس کننده سخن می‌گوید، بااینهمه او بازتاب دهی کردن را تنها محدود به پدیدهٔ قابل رویت فیزیکی نمی‌داند. از همه مهمتر، گفتار، حرکت‌ها، حالت‌های بدن، خلق‌ها، ابرازهای چهره‌ای و نظایر آن را معمولا می‌توان به «آینه» تعبیر کرد که پشتیبان «تصویر» فرد از خود است. به عبارت دیگر القای این معنا که فرد از چشم‌اندازهای دیگر چگونه «به نظر می‌رسد».

2.3. دیگری بودگی¹⁰⁵، عقده ادیپ، sexuation

لکان در سراسر تعلیمات خود مرتبا از اصطلاح «دیگری» (با اُ کوچک)و «دیگری¹⁰⁶» با (اُ بزرگ)استفاده می‌کند. اگر نظریه نظم لکان و مرحله آینه‌ای به خوبی فهیمده شده باشد (بنگرید به ‏2. 1 و ‏2. 2) می‌توان این اصطلاحات را به سادگی و اختصار روشن نمود. دیگری (با اُ کوچک) ایگوی تصویری و همتایان¹⁰⁷ همراهش را نامگذاری می‌کند. با سخن گفتن از ایگو به عنوان «دیگری»، لکان بار دیگر بر بیگانگی و وضعیت بیگانه‌ساز آن ـ که در بخش پیش به آن پرداخته شدـ تاکید می‌کند (بنگرید به ‏2. 2) به علاوه فرد با دیگران، به عنوان همتایان، بر پایه آنچه درباره آنها «تصور می‌کند» ارتباط برقرار می‌کند (با تصور کردن آنها به عنوان چیزی «شبیه من» و یا داشتن مجموعه‌ای از کمترین مخرج مشترک‌ها در زمینهٔ گرایشها، احساسات و افکار که آن دیگران را برای من قابل فهم و درک می‌سازد). این تصورات انتقال-گونه¹⁰⁸ افسانه‌هایی هستند که در پی آرام ساختن و رام کردن آن بیگانگی رازآلود و مغشوش کننده هم‌نوعی¹⁰⁹ است تا بدان سبب زندگی اجتماعی را قابل تحمل و قابل هدایت سازد.
 دیگری (با اُ بزرگ)به دو نوع «دیگری بودگی» که متناظر با نظم نمادین و امر واقع است، اشاره دارد. نخستین نوع دیگری ِ لکان، «دیگری بزرگ» در مقام نظم نمادین قرار دارد. به عبارت دیگر «روح عینی⁵⁹» فراگیر ِ فرا-فردیِ¹¹⁰ ساختارهای اجتماعی-زبان‌شناختی است که زمینه‌های تعاملات بیناسوژگانی را شکل می‌دهد. در همین رابطه، دیگری بزرگ نمادین می‌تواند به تصوراتی (غالبا فانتاسماتیک/افسانه‌ای) مربوط به قدرت یا دانش مقتدرِ ناشناخته‌ اشاره داشته باشد (خداوند، طبیعت، تاریخ، جامعه، حزب، علم، یا مطابق با شرح ویژه لکان از انتقال تحلیلی، آنالیست به مثابهٔ «سوژه‌ای که گمان می‌رود بداند¹¹¹»). اما همانطور که تا به اینجا مشخص شده است در نخستین سمینارهای سالانهٔ لکان در ابتدای دهه ۱۹۵۰، دیگری بودگی، بُعدی واقعی نیز دارد. هنگامی که لکان به عشق و سایکوز می‌پردازد، این ظهور ویژهٔ امر واقع را با جزئیات بسیار پی می‌گیرد؛ [امر واقع] معمای برانگیزاننده و آشفته کنندهٔ دیگری به مثابهٔ امری ناشناختنی “x,” و ژرفای غیر قابل سنجش ِاین بیگانگی دور اما نزدیک است (فروید در پروژه‌ای برای یک روانشناسی علمی¹¹² ۱۸۹۵ ـ که لکان مکررا به آن رجوع می‌کندـ این بیگانگی را در هیئت همسایه به مثابه چیز¹¹³ به تصویر کشیده است).

از منظر لکان، عقدهٔ ادیپ فرویدی عرصهٔ به نمایش درآمدن ِ تقلای پر مشقت کودک برای قرار دادن خود در برابر همهٔ سه بعدِ نظریِ نظم دیگری‌بودگی است. به سبب اشتغال خاطر ویژهٔ لکان با ساختارگرایی، او در طول حرفهٔ خود احتیاط خاصی به خرج می‌داد تا ازاین تصور شبه فرویدی¹¹⁴ از هستهٔ خانوادهٔ بورژوایی که طی آن یک مادر و یک پدر حضور دارند که به لحاظ زیستی به ترتیب زن و مرد هستند، اجتناب کند. شخصیت‌های مادرانه و پدرانهٔ ادیپی جایگاههایی روانی- ذهنی است. به عبارت دیگر نقشهایی اجتماعی- فرهنگی است (به سخن دیگر، غیر-طبیعی، غیر-زیستی¹¹⁵)که بالقوه می‌تواند توسط تعداد قابل توجهی شخصیت با جنسیت¹¹⁶/ جنسیت زیستی¹¹⁷ مختلف بر عهده گرفته شود. با در نظر گرفتن این نکات، در نسخهٔ لکانیِ عقده ادیپ، چهرهٔ مادرانه برای کودک ابتدائا به مثابهٔ یک دیگری واقعی جلوه می‌کند (به عبارت دیگر همسایه به مثابه چیز )ــ به طور خاصتر به مثابهٔ حضور ِهمه‌توانِ مبهمی که منبع عشقی اساسی است (درباره مفهوم عشق نزد لکان بیشترگفته خواهد شد. بنگرید به ‏2. 4. 1). اما به سبب درهم‌آمیختگی ابهام و اهمیتش، مادر به مثابه دیگری واقعی برای هر کودک خردسالمنبع اضطرابی آشفته کننده‌ نیز هست. به نظر می‌رسد که مادر، کودکش را به طور متناوبی با لطافت بسیار یا دوری و انقطاع بسیار، زیادی بودن یا کافی نبودن، می‌ترساند. در اضطراب و تشویش کودک برای کنترل کردنِ این حضور (یا غیبتِ) در اساس غیرقابل کنترل ِ این دیگری مادرانهٔ پر راز و رمز که گریزی از او نیست، کودک با این سوال مواجه می‌شود: « این دیگری مادرانه از من چه می‌خواهد؟» شکل‌گیری تدریجی ایگوی کودک ــ که مطابق با شرح لکان از مرحله آینه‌ای (بنگرید‏2. 2) به لحاظ زمانی شامل فرایندهایی طولانی مدت است ـ تاحدودی واکنشی به این معماست (بااینهمه در معنایی گسترده‌تر، کودک در حین ساختن هویت در سطح ایگو از خواسته‌های دیگرانی علاوه بر مادر، مثلا پدر نیز آگاه می‌شود).

در رابطه با آنچه پیش‌ از این گفته شد، پدر ادیپی لکان یک دیگری با دو چهره واقعی و نمادین است. از جنبهٔ نمادین، چهرهٔ پدرانه پاسخی را به این سوال که «دیگری مادرانه چه می‌خواهد؟» ارائه می‌دهد. در ترمینولوژی لکان از داستان خانوادگی مثلث اجتماعی ادیپی، راه حل معمای پر رمز و راز قصدمندی¹¹⁸ چهرهٔ مادرانه، توجه کودک به طرف سوم پدرانه است؛ از این طریق «متافور پدری¹¹⁹» جایگزین «میل مادر¹²⁰» به مثابهٔ امری ناشناخته می‌گردد. دقیقا در رابطه با همین مساله، لکان فالوس¹²¹ را (که قضیب نیست) به عنوان عملکرد ساختاری هر آنچه “x” کودک فرض می‌کند چهرهٔ پدرانه دارد و به این سبب او را محل تمرکزِ میلِ چهرهٔ مادرانه کرده است (باز)تعریف می‌کند؛ مالکیتی که پدر را قادر به رام کردن و کنترل کردن آن میل پیش بینی ناپذیر مادر کرده است. همچنین در سطح نمادین، عملکرد پدرانه متضمن استفاده از ِجنبه‌های نظم‌دهنده¹²² و منع کننده¹²³ نظم نمادین فراگیر خانواده در محیط خانوادگی کودک و نیز محیط اجتماعی-زبانشناختی آنهاست (این شامل تکالیفی چون از شیر گرفتن، آموزش توالت، برون‌همسری و «اختگی» در معنای فرویدی-لکانی آن است ــ بنگرید ‏2. 4. 1(

در اینجا دیگری واقعی گونه‌ای از چهرهٔ پدرانه است که فروید به شکلی اسطوره‌ای در توتم و تابو¹²⁴ ِ قبیله بی هیچ محدودیتی از استثنا بودن در برابر قانون جهان شمول اختگی (نمادین) لذت می‌برد. این پدر آغازین واقعی حقیقتا یک سازهٔ تخیلی است که درون عقدهٔ ادیپ و توسط آن تولید شده است، آن هنگام که کودک در پسِ چهرهٔ نمادین قدرت پدرانه و قواعدش نقطه ضعفی تاریک، موهن و انباشته از ژویی‌سانس را تصور می‌کند.

همسان سازی کودک با دیگری‌های مادرانه و پدرانه میان ابعاد واقعی و نمادین توزیع شده است. بااینهمه سوژه‌های متفاوتِ در حال تکوین، همسان‌سازی‌هایشان را به شکلی متفاوت طبقه‌بندی می‌کنند. فروید در بازبینی‌ای که از نخستین تفسیرهایش از عقده ادیپ به دست داد، عدم تقارن پویش‌های ادیپی برای دختر و پسر خردسال را برجسته کرد و این ایده را که دختران نیز«عقده الکترا¹²⁵» را از سر می‌گذرانند که همتایی متقارن با عقده ادیپ است، باطل شمرد.

 با چشم پوشی از جزئیات بسیار این مساله و کوتاه کردن داستان درازش، لکان متأخر هنگامی که به مساله تفاوت جنسیتی می‌پردازد، تاکید فرویدی بر عدم تقارن را حفظ می‌کند. در همین راستا لکان ایده sexuation را به عنوان امر واقع ِ تفاوت جنسیتی معرفی می‌کند. به عبارت دیگر حقیقتِ مبهم این تفاوت به عنوان امری غیر قابل نفوذْ به طور پیوسته‌ای در برابر اینکه به اندازه کافی به اصطلاحات ِ واقعیت‌هایِ تصویری و نمادین ترجمه شود مقاومت می‌کند و در عین حال نیز به دنبال آن است. امر واقع sexuation نه جنسیت مشخص زیستی و نه جنسیت برساخته اجتماعی است، بلکه چیزی است که مسئول نبودِ رابطه‌ای میان جایگاههای جنسی است؛ رابطه‌ای طبیعی و/ یا فرهنگی که به طور کامل قابل بازنمایی و نمادین شدن نیست (بنا به سخن لکان «هیچ رابطه جنسی‌ای وجود ندارد¹²⁶»). جایگاههای ساختاری-روانی مردانگی و زنانگی همواره متضمن مواضع ذهنی ذاتا نامتناسب و نامنطبقی است که با چینش اقتصادهای لیبیدویی متمایز مغایرت (و در عین حال تعامل) دارد.

2.4.  اقتصاد لیبیدویی

متاسایکولوژی فروید در باب اقتصاد لیبیدویی و مکانیسم‌های زیر بناییِ انگیزشیِ حیات روانی، بر پایه نظریه رانه¹²⁷ استوار است (رانه و نه غریزه اگرچه بسیاری از ترجمه‌های انگلیسی رانه را به غریزه برگردانده‌اند). لکان این چارچوب نظری فرویدی را پرواند و گسترش داد. در این فرایند او برخی از مفاهیم فرویدی را بازنگری کرد و مفاهیمی چندی از خود را بر آنها افزود.

2.4.1.       نیاز¹²⁸ – تقاضا¹²⁹ و اشتیاق¹³⁰ و اختگی¹³¹

نیاز، تقاضا و اشتیاق اصطلاحات مفهومی سه‌گانه‌ای را در تئوری لکانی شکل می‌دهد. نیازها اقتضائات زیستی، ضروری و درونی بشر به عنوان یک ارگانیسم زنده است. انسان‌ها ازهمان آغاز با چنین اقتضائات تحمیل شده‌ای به دنیا می‌آیند. بنابر مفهوم فرویدیِ درماندگی¹³²، آدمیان قدرتی از خود ندارند تا اقتضائات بدنی خود را از نخستین روزهای زندگی تا زمان کودکی ارضا کنند (بنگرید به ‏2. 2). ترکیب درمانده بودنِ حاصل از نارسی و در عین حال داشتن نیازهای غیرقابل اجتناب به این معناست که در طی تحول جسمانی و روانی، کودک باید نیازهایش را به دیگران بزرگتر بگوید. این دیگران (دیگران/دیگران سه بعدی که در امتداد نظریه نظم لکان قرار داردـ بنگرید به ‏2. 3) کسانی‌اند که قادر به یاری کردن کودک برای فرونشاندن و پاسخ دادن به این نیازها هستند. گریه کردن، جیغ کشیدن و سر و دست تکان دادن و نظایر آن نخستین اظهارات نیازاست که کودک از طریق آنها پیش از آنکه زبان را اکتساب کند، افراد بزرگتر را در اطرافش از نیازهای خود مطلع می‌کند. بااینهمه حتی در این مرحلهٔ آغازین کودک مجبور است تا به دیگران مهم مورد خطابش برای تعبیر «معنای» گریه‌ها، جیغ‌‌ها و اشاراتش تکیه کند (« آها! تو گرسنه‌ای»، « اوه! این یعنی که تو خسته‌ای»، « پس الان باید پوشکت را عوض کنم» وغیره). این دیگران چه آگاه باشند یا نه، از طریق این تعبیرهای فوری‌ در شکل دادن پیوندی میان نیازها و اهمیت ابراز این نیازها به طریق اجتماعی با کودکی که در مرحلهٔ پیش‌زبانی قرار دارد، مشارکت می‌کنند. از این رو دیگران به صداها و حرکتهای کودک اهمیت «تقاضا» بودن را می‌بخشند. این نوعی از کمک و حمایت است که ورای پاسخ دادن به نیازهای کودک به خودی خود قرار دارد. البته این بدان معنا نیست که بگوییم هیچ همبستگی طبیعی‌ای میان نیازها و ابرازات پیش زبانی آنها که در خزانه رفتاری نوزادان حک شده وجود ندارد، بلکه بدان معناست که کودکان به طور خودکار و بلاواسطه و خودآگاهانه از این همبستگی آگاه نیستند و این پاسخهای مراقبان است که نقشی اساسی در آگاهی صریح کودک از جفت نیاز- ابراز دارد.

با ادامه رشد کودک و اکتساب زبان، دیگران و دیگران (خصوصا دیگران بینا-سوژگانی که انتقال‌دهندگان نشانه‌ها و دال‌های دیگری بزرگ به عنوان نظم نمادین فراسوژگانی هستند ــ بنگرید ‏2. 1. 2 و ‏2. 3) به طور فزاینده‌ای تاثیر خود را در شکل‌دادن به زنجیره‌ تداعی‌ها میان نیازها و تقاضاها اعمال می‌کند. برای مثال به عنوان بخشی از جامعه‌پذیری و آموزش، والدین معمولا شروع به معرفی قواعدی می‌کنند که طی آن کودک لازم است نیازها و تمناهایش را به شکلی خاص بیان کند (« بگو لطفا و خیلی متشکرم» « مودبانه بپرس»، « در این خانه وقتی گرسنه‌ایم جیغ نمی‌کشیم» و نظایر آن). کودک یاد می‌گیرد که بایستی « گفتمان دیگری¹³³» (در این مثال والدین)را بپذیرد، درونی کند و بدان سخن بگوید تا نیازهایش به رسمیت شناخته  شده و تصدیق شود و به طریقی ارضا کننده به آنها توجه شود.

به طور خلاصه، او باید تقاضاهایش را با اصطلاحاتی به زبان بیاورد که نظام‌های اجتماعی-نمادین دیگران/دیگران به او تحمیل کرده است. لکان بر این باور بود که نیازهای طبیعی بدنی از طریق پویایی‌های بیناسوژگانی و فراسوژگانیِِ تقاضا توسط دالهای دیگری‌بودگیِ نمادین «بازنویسی می‌شود»، بازنویسی‌ای که به واسطهٔ آن بنیادهای اقتصاد لیبیدویی طبیعت‌زدوده¹³⁴ گشته و تحت کنترل نیروها و عوامل اجتماعی- فرهنگی قرار می‌گیرد. بسیاری از اینها بعد از آنکه در روان سوژه خردسال و نارس مستقر شد، تاثیرات تعیین کننده‌ای (غالبا به شکلی ناآگاه)بر اقتصاد لیبیدویی او در طول زندگی‌اش اعمال می‌کند.

 لکان در نوشته ۱۹۵۸ خود با عنوان « دلالت فالوس¹³⁵» فرمول مختصری را برای تعریف « میل» در رابطه با نیاز و تقاضا مطرح می‌کند. لکان اشاره می‌کند که میل چیزی است که پس از تفریق ِ نیاز از تقاضا باقی می‌ماند. این معادله دقیقا به چه معناست؟ اگربرگرداندن نیازها به تقاضا، با مازادِ دلالت‌هایی بیش-زیستی¹³⁶ مواجه شود؛ اقتضائات ضروری بار معنایی‌ای اضافه و ورای سطح حیوانی و بقای سادهٔ ارگانیک به خود می‌گیرد. به طور کلی دیگران/دیگران با تعبیر نیازهای کودک به تقاضاهای اجتماعی-نمادین، ارزشی را به تجارب نیاز کودک می‌افزایند. برآورده کردن نیازهای کودک در پاسخ به تقاضاهای او، این نیازها را پیش و بیش از هرچیز به سنگ محکی بدل می‌کند که جایگاه کودک را در رابطه با دیگران/دیگران مهم مورد خطابش نشان می‌دهد.

 وقتی والد در پاسخ به تقاضای ابراز گرسنگی کودک، به او غذایی خاص می‌دهد، در واقع برای کودک می‌تواند نشانگر این باشد که نه تنها والد می‌فهمد که نیاز به خوردن باید مرتفع شود بلکه مهمتر از آن، این است که والد کودک را دوست دارد، و کودک از جایگاه منحصر بفردش در رابطه با اولویت‌ها و توجه والد لذت می‌برد. بنابراین لکان اذعان میکند که هر تقاضایی در اصل تقاضایی برای عشق است. به معادله « تقاضا- نیاز= میل» بازگردیم، تقاضایی که از شخص می‌شود دقیقا مساوی با پاسخدهی به آن نیازِ ابراز شده نیست، بلکه علاوه بر آن، دقیقا عشق آن شخص نیز هست. والدین همگی با این سلسله تقاضاهای بی پایان کودکان آشنا هستند، تقاضاهایی به کوچکی («من ساندویچ می‌خواهم»، «خیلی خب، این هم ساندویچ»، «من آب نبات می‌خواهم»، «بیا این هم آب نبات»، « من اسباب بازی جدید می‌خواهم»، «خب، این هم اسباب بازی تازه». . . تا جایی که «نه»ی والدِ به ستوه آمده به زبان آورده می‌شود و در برابر اعتراضهای پرقدرت کودک می‌ایستد). بزرگسالان نیز چه والد باشند یا نه، از این میل خستگی‌ناپذیر مشابه در درونشان آگاه هستند، ناتوانی در دستیابی به ابژه و یا اکتساب موفقیتی که دقیقا «آن¹³⁷» (با حروف بزرگ)باشد؛ غایت نهایی و کامل همه خواستن‌ها و آرزومندی‌هایی که آنها را برای همیشه ارضا کند. به طور مشابه، بزرگسال در رابطهٔ عاشقانه هیچ گاه از اینکه یک‌بار از معشوقش بشنود که دوست داشته می‌شود، راضی نیست. او بارها و بارها به تایید و تکرار ِ «دوستت دارمِ» آن دیگری مهم پافشاری می‌کند (و طُرفه آنکه هیچ تاییدی کافی نیست).

مازاد نارضایتی هم در کودکان و هم در بزرگسالان پیوسته بی‌قراری‌هایی را ظاهر می‌کند که هیچ گاه به درستی قرار نخواهند یافت. بی‌قراری‌هایی که آنها را به زعم لکان می‌توان از طریق شفاف شدن ذات «عشق» توضیح داد؛ عشقی که در مازاد ارضای نیازها در همه تقاضاها وجود دارد و همواره تقاضا می‌شود.

آنچه تقاضا می‌شود امر محالی است که بر اساس روایت نظری نظم دیگری/دیگری‌بودگی در لکانیسم ناممکن است (بنگرید به ‏2. 1 و ‏2. 3)؛ این منفیّت ناعینیت‌پذیر¹³⁸ امر جنبشی¹³⁹، قلب لغزنده امر واقع دیگری بودگی است (به عبارت دیگرعاطفه، تمرکزِ همواره در حال حرکتِ هستهٔ میل ورز آگاه و ناآگاه دیگری واقعی )که به عنوان اثبات چیزی ایستا و ثابت عینیت یافته است (به سخن دیگر ابژه ای بخصوص که چون هدیه می‌تواند در زرورق پیچیده شود ودر پاسخ به تقاضا تحویل داده شود). اگر بخواهیم بار دیگر از مثال گرسنگی استفاده کنیم، اگرچه دیگری/دیگری می‌تواند به تقاضای غذا با تهیه مواد غذایی واکنش نشان ‌داده و نیاز به تغدیه را پاسخ دهد، بااینهمه او پیوسته ناتوان از آن است که بتواند هستهٔ وجود میل ورز کودک را (به عبارت دیگر، عشق ناعینی او) به ابژه ملموسی تبدیل کند که در کنار دیگر چیزهایی چون غذا و نظایر آن قابل اعطا کردن باشد.

همانطور که مختصرا اشاره خواهد شد (بنگرید‏2. 4. 3) فانتزی‌های آگاه و ناآگاه ازسوی تقاضا کنندگان میل‌ورز برانگیخته می‌شود و هر کس به واسطهٔ نارضایتی گریزناپذیر و حتمی‌ای که همراه با امیال وجود دارد، متقاضی‌ای میل ورز است. این فانتزی‌ها در پس ِ این امرِ محالِ به ارضا درآوردنِ امیال، پنهان شده است. آنها سناریوهایی را می‌سازند که در آنها ابژهٔ به دست نیامده اما مورد انتظاری وجود دارد که حقیقتا «آن» است. به علاوه در این سناریوهای فانتاسماتیک، پاسخ‌ به سوال امیال غیر قابل فهم دیگری واقعی مطرح می‌شود. (« دیگری چه می‌خواهد و به طور خاص از من چه می‌خواهد؟»). همانطور که تا به اینجا باید مشخص شده باشد، مداخله دال‌های نظم نمادین (مثلا گفتمان های دیگری بزرگ) مکمل پدیدآیی سه گانه نیاز-تقاضا-میل است. از طریق تحمیل این دالها، در بدن و ذهن کودک خردسال وقفه ایجاد می‌شود. کودک خردسال به عنوان موجود سوژگانیِ (نخستینِ) نیاز¹⁴⁰ به واسطه تقاضاهای انضباط ¹⁴¹(در هر دو معنای مضافی و ملکی آن)به سوژه میل تغییر می‌یابد. چنین سوژه‌ای خط خورده است ــ matheme لکان برای سوژه خط خورده $ است ـ سوژه‌ای که از نیازهای طبیعی‌اش بیگانه شده و به جاده انحرافی امیال ناطبیعی¹⁴² سوق داده شده است و محکوم به این است که هیچ گاه به مقصد رضایت بخشی دست نیابد. در رابطه با بازبینی‌ او از عقده ادیپ (بنگرید ‏2. 3) لکان اختگی فرویدی را به «اختگی نمادین» برمی‌گرداند. بدین معنا که اختگی به جای آنکه صحنه‌ای واقعی یا خیالی باشد که تهدیدی ویژه بر تمامیت جسمانی فرد وارد می‌کند، برآن است تا انسان نابالغ را وارد بافتهای احاطه کنندهٔ اجتماعی- نمادین کند و تحت سیطرهٔ آن قرار دهد و به بیگانگی دالها و هرآنچه که این دالها با خود می‌آورد وابسته کند و از این رو اثرات آشفته کنندهٔ روانی و بدنی‌ را بر این حیوان نابالغ نوع انسان وارد نماید.

2.4.2.     رانه و ژویی سانس

در نظریهٔ رانهٔ فروید، والایش برابر با یافتن وسیله‌ای برای ارضای¹⁴³ امن رانه است و در مقابل «بازداری از هدف¹⁴⁴» (به عبارت دیگر، مسدود شدن راه پیشین به سوی ابژهٔ مورد هدف رانه¹⁴⁵) قرار دارد. اما آنطور که لکان مشاهده می‌کرد، فروید به شکلی غریب، هدف¹⁴⁶ هر رانه‌ای را ارضا شدن می‌داند. بنابراین در صورتی که هدف رانه (که دست یافتن به ارضا است)بازداری شده باشد، چگونه یک رانه به ارضا دست می یابد؟پاسخ لکان به این تناقض ظاهری فرویدی تمایز قائل شدن میان هدف و غایت¹⁴⁷ رانه به عنوان موجودیتی متاسایکولوژیک است: در حالی که هدف یک رانه می‌تواند به طور گریزناپذیری مسدود شده باشد، غایت حقیقی آن همیشه به دست آمده است. بدان جهت که غایت آن چیزی جز لذت بردن از حرکت بدون توقف و مکرر حول آن سرزمین و راه‌های مسدود شده‌اش نیست. بنابر خوانشی که در باب آنچه پیشتر گفته شد قبول عام یافته است (و توسط ژیژک و مکتب اسلونیایی نظریه لکان تقویت می‌شود)، لکان میان میل و رانه تمایز قائل بود.

همانطور که دیدیم (بنگرید به‏2. 4. 1) ویژگی ضروری میل خستگی‌ناپذیری آن، جستجوی پیوسته و پرتلاطمش و تکاپوی بیهوده اش است. هر ابژه ای که به آن دست می یازد هرگز « آن» نیست. در حالیکه میل در حرکت نارضایتمندانه اش از یک ابژه به ابژه دیگر گرفتار شده است (در حرکتی ساختارمند که مشابه « بی‌نهایت دروغین/ بد¹⁴⁸» هگل است)، رانه از این چرخیدنِ لیبیدوی انباشته از میل¹⁴⁹حول آن نقطهٔ پایان امر ناممکن یا غیر قابل دسترس لذتی منحرف¹⁵⁰ را به دست می‌آورد. جایی که میل ناکام می‌شود، رانه خشنود می‌شود. رانه ارضایش را از ناکامی میل به دست می‌آورد.

ژویی سانس همچون نظم امر واقع، که به شکل تنگاتنگی به آن مربوط است، مفهومی است که در انتهای دهه ۱۹۵۰ پدید آمد و گنجاندنش در فرمول کوتاهی که بتواند آن را تعریف کند، دشوار است. در اواخر عمر لکان در اوایل دهه ۱۹۸۰ این اصطلاح معانی گسترده ای یافت و به مفاهیم وسیع و متمایز اما به هم مرتبطی شاخه بندی شد و چندین زیر شاخه یافت. درمطالعات لکانی به زبان انگلیسی ژویی‌سانس غالبا ترجمه نمی‌شود چرا که معادل انگلیسی لذت¹⁵¹ قادر به بازنمایی دلالت جنسی این واژه فرانسوی نیست. بهترین راه برای دریافتن مراد لکان از ژویی سانس رجوع به تمایز لکانی میان رانه و میل است (بنگرید ‏2. 4. 2) که در پیوند با گزاره‌هایی است که طی آن فروید متأخر رانهٔ مرگ را در نظریهٔ رانه دوگانه اش مورد توجه قرار داد (و نخستین بار در آنسوی اصل لذت نمود یافت (۱۹۲۰)). همچون رانهٔ مرگ¹⁵² فروید، ژویی سانسِ لکان نیز چیزی آنسوی اصل لذت است (این هم یک دلیل دیگر است که نشان می‌دهد چرا لذت معادل مناسبی برای این اصطلاح نیست). پس از ۱۹۲۰ فروید در این اندیشه بود که همهٔ رانه‌ها را می‌توان به نوعی رانهٔ مرگ خواند، به این معنا که هر رانه‌ای حداقل در برخی جنبه‌ها و برخی از اوقات در تقابل با جستجوی لذت، تعادل، خشنودی، ایستایی، ارضا و مانند آن است. در همین راستا رانهٔ لکانی، «لذت» را از طریق شکست دادن و از کار انداختن میل اعمال می‌کند؛ جایی که اهداف دشوار محروم کننده میل را هدایت می‌کند. رانه ژویی سانس‌اش را آنسوی اصل لذت دقیقا با بازداری خود میل تولید می‌کند. تصور کردن اشارات ضمنی سادیستیک و مازوخیستیک این جنبه از اقتصاد لیبیدویی چندان دشوار نیست.

یکی از چندین پدیدهٔ بالینی‌ای که فروید را بر آن داشت تا در ۱۹۲۰ اصل لذت را به عنوان حاکم برتر تمامیت روان کنار بگذارد «اجبار به تکرار¹⁵³» بود ــ خصوصا تکرار اجبارگونه، خودانگیخته و سردرگم کنندهٔ آنچه دردناک و یا تروماتیک بوده است (مثالهای این مساله شامل اختلالات پس از تروما، « واکنش درمانی منفی¹⁵⁴» و گونه های تکرار شوندهٔ شکست خود بود که به طور ناآگاه توسط نوروتیک‌ها بر خودشان اعمال می‌شود). یکی از کارکردهای رانهٔ مرگ توجیه چیزهایی است که در اصل لذت به عنوان قاعدهٔ بنیادین زندگی روانی، خلل ایجاد می‌کند. در امکانات مفهومی لکان، ژویی سانس گاه به گرایش مسلطی اشاره دارد که در تکرار تجارب یا وقایعی دیده می‌شود که برهم زنندهٔ آرامش و تعادل روانیِِ شکنندهٔ واقعیت تصویری- نمادین سوژگانی است (ارتباط میان ژویی سانس و امر واقع از این روست).

در فرایندی که طی آن نوزاد به عنوان موجودیت زیستی‌ای که در حال اکتساب ایگو و سوژگی سخنگو است ــ این فرایند در واقع متضمن آن است که ارگانیسم زنده مطیع قالب میانجی واقعیت‌های تصویری – نمادین شود ــ به نظر می‌رسد که آدمی از طریق اختگی نمادین (بنگرید به‏2. 4. 1) دسترسی بی‌واسطه‌اش را به ژویی‌سانس ِرقیق نشده درخامی و رام نشدگیِ شدت آن از دست می‌دهد (اینکه آیا این رخدادی واقعی و حقیقی در سیر کرونولوژی اونتوژنی است یا فانتزی‌ای معوق و گذشته نگرانه، مساله‌ای غامض در تئوری لکان است). این ژویی‌سانس ِ احتمالا گمشده برای سوژهٔ سخنگو تنها در لباس مبدلِ آنچه « تجارب محدودیت¹⁵⁵» خوانده می‌شود، رخ می‌نماید. به عبارت دیگر مواجهه‌هایی با آنچه نابود کننده، غیرقابل فهم، سخت، آسیب زا و غیر قابل تحمل است. به همین طریق، ژویی‌سانس در این رابطه مربوط به تخطی‌هایی سرپیچی کننده، گذر از مرزها و شکاندن مرزهاست. اگر برای سخنگوینده¹⁵⁶ ناممکن نباشد، سازگار شدن، تحمل کردن و هضم کردن اش دشوار است. موجود سخنگو مجبور به همزیستی ناآسان با ژویی‌سانس همواره مشکل سازش است.

2.4.3.    فانتزی و ابژه a

در راستای بحث فروید در رابطه با فانتزی کردن در زندگی روانی، لکان به فانتزی‌ها خصوصا فانتزی‌هایی که در سطح پایهٔ شکل‌گیری ضمیر ناآگاه عمل می‌کنند، به مثابه قالب‌گیری‌های¹⁵⁷ (در معنایی تقریبا کانتی آن) سوبژکتیویته میل ورز می ‌پردازد. به عبارت دیگر، خواست‌ها و آرزوهای یک سوژهٔ بخصوص توسط یک قالب شکل دهنده، یک صحنه نخستین¹⁵⁸ عجیب و عالی که در آن این سوژه میل ورز به شیوه‌ای خاص دربرابر ابژهٔ میل ویژه‌اش قرار گرفته است، قالب بندی وکنترل می‌شود. این قالب/ صحنه بنیادین یک شکل‌گیری نا آگاه است که به مثابهٔ شرط استعلایی¹⁵⁹ امکانی برای اقتصاد لیبیدویی سوژه در همه تظاهرات ضروری و سیمپتومی آن است.

matheme لکان برای فانتزی $ ◊ a است. $ علامت اختصاری سوژهٔ میلی است که بر اثر نتایج محدود کننده/ جدا کنندهٔ تاثیرات غیرمستقیم دیگران به وجود آمده است (بنگرید به ‏2. 3و ‏2. 4. 1). a علامت اختصاری ابژه a کوچک است. ابژه a به مثابهٔ « ابژه- علت میل¹⁶⁰ » است. لکان این عبارت اخیر را از این رو برای ابژه a به کار می گیرد که این «ابژه» سازه‌ای خیالی و مجازی از چیزی است که « آن» را برای سوژه میل ورز توصیف می‌کند (بنگرید‏2. 4. 1). این طرح لیبیدویی- استعلایی ابژه میل (a)، «علت» آن می‌شود که ابژه‌های تجربی بخصوصی در زندگی لیبیدویی- عشقی تاریخچه و تجربه فرد انتخاب شده تا به آنها میل ورزیده شود؛ ابژه‌هایی که معادل با «آن» است. با اینهمه این جانشین‌هایی که میان ابژه a فانتاسماتیک که فراتر از امر تجربی است و از گذشتهٔ ناآگاه سوژه بر آمده است و ابژه‌های تجربی حال و آینده‌‌ای که تجسم آن هستند، به خاطر شکاف تفوق ناپذیر و غیرقابل تحملشان، به ناگزیر هیچ گاه رضایت بخش نیستند. این ابژه های [تجربی] اخیرکه در واقعیت تصویری- نمادین قرار گرفته‌اند، محکوم به آنند که به این کمبود پایان‌ناپذیر و فزونی دشوار به شکلی جزئی و ناکامل تجسم ببخشند (به عبارت دیگر، بعد ناممکن-واقعی ابژه a).