مقدمات زبان‌شناسی طرح درس

توضیحات

بخش اعظم علوم انسانی در نیمۀ دوم قرن بیستم یا به طور مستقیم از زبان‌شناسی تاثیر گرفته اند، یا به شکل غیرمستقیم و به واسطۀ جریان‌های فکری‌ای مثل ساختارگرایی ناچار شدند دست کم به مسائل و راه‌حل‌هایی که زبان‌شناسی پیش پایشان می‌گذاشت بیندیشند. دلیل این مسئلهْ چرخش بزرگی بود که در روشِ زبان‌شناسی رخ داده و توانسته بود دوباره رویای علمی بودن را، که علوم انسانی داشتند کم کم با ناتوانیشان در دست یافتن به آن کنار می‌آمدند، زنده کند. در این چرخش از یک طرف مطالعات فردینان دو سوسور و از طرف دیگر پژوهش‌هایی که در روسیه آغاز و سپس در مکتب پراگ و با تلاش‌های رومن یاکوبسن و هم‌کارانش بسط یافته بودند، نقش مهمی داشتند.

روان‌کاوی لکانی یکی از شاخه‌هایی است که از هر دو جهت به جریان غالب زبان‌شناسی در دوران خود پیوند خورده است: لکان هم روش لوی‌استروس را به نوعی به روان‌کاوی نزدیک می‌کند و هم دیالوگ پیوسته و بسیار جدی‌ای با زبان‌شناسان دارد، تا حدی که به باور الیزابت رودینسکو نظریۀ لکان بیش از آن که درکی زبان‌شناختی از ناخودآگاه باشد، نقدِ زبان‌شناسی با تکیه بر ناخودآگاه است. در هر حال ظرافت بحث‌های لکان دربارۀ دال، مدلول، ارزش، نشانه، امر نمادین، مجاز و استعاره بدون تکیه بر پرسش‌هایی که سوسور در «درس‌های زبان‌شناسی همگانی» طرح می‌کند، و راه حلِ روش‌شناختی‌ای که او به کمک آن سعی در روشن کردن مسائل عام مربوط به زبان دارد، به درستی درک نمی‌شود. در عین حال لکان نیز، مثل اغلب هم‌نسلانش، در میانۀ راهِ پژوهشیِ خود با کشف «آناگرام‌ها» (واروواژه‌ها)ی سوسور روبرو می‌شود و تاثیر عمیقی از آن می‌گیرد. بازی‌های بیش از پیش پیچیدۀ لکان با کلماتِ تکه تکه شده، که جای مهمی در سمینارهایش از میانۀ دهۀ 60 میلادی به بعد دارد، آشکارا در ارتباط با آناگرام‌های سوسور است.

مقالات یاکوبسن، به خصوص دربارۀ اختلال گفتاری و مسئلۀ مجاز مرسل و استعاره، نیز اهمیت بسیاری برای مطالعات لکان دارد. برای مثال، تفسیر جملۀ معروفی چون «ناخودآگاه مثل زبان ساختار یافته»، بدون اتکا به نظریات یاکوبسن دربارۀ زبان ناممکن است. در این دوره تلاش می‌کنیم مقدمه‌ای بر اندیشۀ این دو زبان‌شناس بزرگ ارائه دهیم. این «مقدمه» به منظور کمک به خوانش آثار لکان طرح‌ریزی شده و به همین دلیل به جای تمرکز بر مسائل فنیِ زبان‌شناسی بر مفاهیم و موضوعاتی که مستقیم یا غیر مستقیم به روانکاوی لکان مربوط اند، می‌پردازد.