شماره 08 / هیستری از منظر روان‌کاوی فرویدی-لکانی

توضیحات

مقدمه‌ای بر هیستری ¹

مفهوم بیماری هیستری بسیار پیشین است و به هیپوکراتس² باز می گردد. توصیف هیستری تروماتیک³ توسط شارکو⁴) و کشف سبب شناسی⁵ روانی هیستری به موازات سرآغاز نظریه پردازی روان‌کاوی⁶ و کشف مفاهیم بنیادین آن نظیر ضمیر ناآگاه⁷، پس رانش⁸، انتقال⁹، مقاومت¹⁰، همسان سازی¹¹، خیال ورزی¹² ، تعارض¹³ دفاعی و مانند آن  پیش می رود و بنیان گذار این نظریه، زیگموند فروید¹⁴) ، در حوزه‌ی روان‌نژندی¹⁵ یکی از دو شکل اصلی آن را روان نژندی هیستریایی می نامد. هم چنین سنخی از روان نژندی را که نشانه ی بارز بیماریش هراس¹⁶(فوبی) است، در پیوند با ساخت هیستری قرار می دهد و آن را هیستری اضطرابی¹⁷ می نامد. فروید در تحلیل هانس کوچک(تحلیل هراس یک پسر بچه ی پنج ساله، 1909)¹⁸) نشانگان فوبیایی را تحت این عنوان، هیستری اضطرابی، می آورد و در پیوند با آن از هیستری تبدیلی¹⁹ سخن می گوید، که مشخصه اش را چیرگی نشانه های تبدیلی تعیین کرده است. فروید بر شباهت ساختاری این دو نوع هیستری تاکید می ورزد. در کارهای نخستین فروید، این اصطلاح هیستری تبدیلی دیده نمی شود، چرا که ساز و کار دفاعی تبدیل(به تعبیر فروید، پرش از امر روانی به اینرواسیون²⁰ تنانه، از منظر اقتصادی²¹، جدایی لیبیدو²² از تصور²³) در روند پس رانش و جایگزینی انرژی لیبیدویی جداشده در امر بدنی)، هیستری را به طور کلی مشخص می ساخته است.

او در سال های 1894 و 1895 همراه بروئر²⁴) در تبیین دفاع هیستری، دو شکل هیستری را از هم متمایز می سازد: هیستری هیپنوییدی²⁵ وهیستری احتباسی²⁶(وقتی عواطف²⁷ به خاطر شرایط نا مناسب بیرونی نتوانند برون ریزی شوند.).

این دفاع در برابر تصورهایی است، که عواطف سرشار از نالذتی²⁸ را فرا می خوانند. زمانی که فروید دریافت، دفاع در هر هیستریی نقشی ایفا می کند، دیگر از این اصطلاح بهره نجست.

بعدتر فروید تشخیص داد، که تعارض ناآگاهانه به عنوان علت اصلی هیستری دیده می شود. این گزاره ی او:”هیستریک از خاطره ها رنج می برد”(از یادمان²⁹ های ناآگاه فراموش شده ای که با عاطفه ای نیرومند در پیوندند) از طریق معنای محورینی که به زندگانی خیالین و واقعیت روانی³⁰ بیمار داد، دامنه ی وسیع تری یافت. از این منظر تبدیل نیز به مثابه ی ارضای میل³¹ ناآگاهانه و جنسانیت³² دوران کودکی(نا کامی در انحلال عقده ی ادیپ ³³ و ناچیرگی بر اضطراب اختگی³⁴) به عنوان تعارضی مرکزی مورد توجه قرار گرفت.

پس ازجنگ جهانی دوم اصطلاح هیستری تبدیلی با رواج پزشکی روان تنی³⁵ بر بنیاد روان کاوی که کسانی چون فرانز آلکساندر³⁶) و آلکساندر میچرلیش³⁷) آن را رشد دادند، وزن ویژه ای پیدا کرد.

در فرانسه جنبش سورئالیستی³⁸ اصطلاح “زیبایی متلاطم”³⁹ را مطرح ساخت، تا هیستری را به مفهوم تصویری هنر نوین بدل سازد، گاولتیر⁴⁰) از بوواریسم⁴¹(برگرفته از بن مایه ی رمان مادام بوواری⁴² نوشته ی گوستاو فلاوبر⁴³)) سخن گفت و سندرم مادام بواری عنوان گردید، که روان نژندی نرگسانه⁴⁴ ای با گرایش مالیخولیایی⁴⁵ و درون مایه ای شدیدا هیستریک را مشخص می سازد.

ژاک لاکان⁴⁶) این اصطلاح را در گزارش بیمارش امه⁴⁷) به کار بست. بعدتر او به ساخت هیستری در ساختار روان نژندی توجه خود را معطوف داشت و در سمینار سال های 1955 و 1956 عنوان کرد، که در هیستری پرسش معطوف به جایگاه جنسیتی سوژه⁴⁸ است:”من زنم یا مردم؟”، “زنی بودن چیست؟”. او بر این باور بود، که ساختار اشتیاق⁴⁹ به مثابه ی اشتیاق دیگری بزرگ⁵⁰، در هیستری آشکارتر از همه ی ساختارهای بالینی دیگر است. وی پیوسته از زوایای مختلف به این مفهوم پرداخت. در درمان روان کاوانه نیزضروری دید آنالیزان هیستریزه شود. البته باید بین ساختار بالینی هیستری و گفتمان هیستریک⁵¹ در آثار لاکان تمایز قائل شد، گفتمانی(یکی از چهار گفتمان: ارباب، دانشگاهی، هیستریک و روان کاو⁵²) که شکلی ویژه از ارتباط اجتماعی را بیان می دارد و به تعبیری، هیستوری⁵³ هیستری است.

در این ویژه نامه سمینارهای کلود نوئل پیکمان⁵⁴ در پیوند با هیستری و ترجمه ی یکی از مقالات او را می خوانید.

او یکی از شناخته شده ترین چهره های روان کاوی لاکانی است که در فرانسه و کشورهای مختلف دیگر به آموزش روان کاوی لاکانی می پردازد و از اعضای انجمن فضای روان کاوانه⁵⁵ و بنیاد روان کاوی اروپا⁵⁶ است.

این سمینارها با همکاری “انجمن روان پژوهان”، انجمن “فضای روان کاوانه”، “بنیاد اروپایی روان کاوی” ، درفرانسه و مرکز خدمات روان شناختی سیاووشان در ایران در پاییز و زمستان 99 در سیاووشان برگزار شد.  شايان ذكر است، براي ترجمه ي همزمان آقايان دكتر حسن مكارمي و دكتر نادر آقاخاني از انجمن روان پژوهان و براي مديريت هماهنگي سمينار ها در فرانسه جناب آقاي دكتر هوشنگ گيلياردي رييس انجمن پزشكي و روان كاوي فرانسه همكاري داشتند.

منابع:

1) Studies on Hysteria, (1895), Sigmund Freud.

2) Fragment of an Analysis of a case of hysteria, (1905), Sigmund Freud.

3) The language of Psychoanalysis, (1973), J. Laplanche & J. -B. Pontalis.

4) An introductory dictionary of Lacanian Psychoanalysis, (1995), Dylan Evans.

5) Dictionary of psychoanalysis, (1998), Elisabeth Roudinesco, Michel Plon.

6) http://www.Lacaninireland.com

1. Hysteria از ریشه‌ی لاتینی Hystera/ ustera  رحم مادر.[↑]
2. Hippokrates[↑]
3. Traumatic[↑]
4. Jean-Martin Charcot (1825-1893[↑]
5. Aetiology[↑]
6. Psychoanalysis[↑]
7. The Unconscious[↑]
8. Repression[↑]
9. Transference[↑]
10. Resistance[↑]
11. Identification[↑]
12. Phantasy[↑]
13. Conflict[↑]
14. Sigmund freud (1856-1939[↑]
15. Neurosis[↑]
16. Phobia[↑]
17. Anxiety Hysteria[↑]
18. Analysis of a Phobia in a five-year-old Boy (Little Hans[↑]
19. Conversion hysteria[↑]
20. Innervation[↑]
21. Economic[↑]
22. Libido[↑]
23. Idea (Vorstellung[↑]
24. Josef Bruer (1842-1925[↑]
25. Hypnoid hysteria[↑]
26. Retention hysteria[↑]
27. Affects[↑]
28. Unpleasure[↑]
29. Memory[↑]
30. Psychic reality[↑]
31. Wish[↑]
32. Sexuality[↑]
33. Oedipus Complex[↑]
34. Castraion Anxiety[↑]
35. Psychosomatic Medicine[↑]
36. Franz Alexander (1891-1964[↑]
37. Alexander Mitscherlich (1908-1982[↑]
38. Surrealism[↑]
39. Beuté convulsive[↑]
40. Jules de Gaultier (1858-1942[↑]
41. Bovarism[↑]
42. Madame Bovary[↑]
43. Gustav Flaubert (1821-1880[↑]
44. Narcissistic[↑]
45. Melancholia[↑]
46. Jacques Lacan (1901-1981[↑]
47. Aimée (Marguerite Anzieu[↑]
48. Subject[↑]
49. Desire[↑]
50. Other[↑]
51. The hysteric’s Discourse[↑]
52. Master, University, Hysteric and Analyst[↑]
53. History[↑]
54. Claude-Noële Pickmann[↑]
55. Espace Analytique[↑]
56. La Fondation Européenne pour La Psychanalyse[↑]