چرا قرن بیستم ساد را جدی گرفت؟

توضیحات

چرا قرن بیستم ساد را جدی گرفت؟

12 جلسه

مارکی دو ساد از ورای دو قرن به ما می‌نگرد، با جدی‌ترین ریشخند تاریخ، و در برابر هر تلاش عقلِ فلسفی، روانکاوانه، جامعه‌شناختی و ادبی پرسشی سوزان و حیاتی می‌گذارد. دشوار نیست بگوییم که ساد مرگ و میل را به هم می‌آمیزد، اروس و تاناتوس را؛ اما با این گفته هنوز هیچ مسئله‌ای را حل نکرده‌ایم. امروز، برای انسان قرن بیست و یکم، موردِ مارکی دو ساد دستِ کم دو پرسش بنیادین طرح می‌کند که باید از هم جدایشان کرد: چه‌گونه است که متونی که در طول بیش از یک قرن تنها به عنوان بیانِ افراطیِ یک انحراف جنسی شناخته می‌شدند توانستند ناگهان بستر خوانش‌های فلسفی، روانکاوانه و ادبیِ چنین ضد و نقیض، اما در هر حال عمیق و پویایی شوند؟ شاید تنها با بررسی این پرسش بتوان به سوی پرسش دیگر، پرسش اساسی‌تر رفت: چه‌گونه می‌توان شکلی از خرد را تصور کرد که این سطح از جنون، میل به خشونت و  ویرانی، انحراف و ژوییسانس افسارگسیخته را در بطنِ خود درک می‌کند و آن را، چون درنده‌ای در قفس، در گوشه‌ای جدا افتاده و بی‌خطر طبقه‌بندی نمی‌کند؟ و فیگور ساد از ورای قرون می‌پرسد: «مگر خردی جز این شایسته‌ی نام خرد است؟».

تاریخ خوانش آثار ساد به اندازه‌ی تاریخ نوشتنشان پرماجراست. آثار او در طول قرن نوزدهم، غالباً به دلیل سانسور، بازنشر نمی‌شدند. اما نامش به سرعت از حیطه‌ی روانشناسی فراتر رفت تا به شکل عام به هر نوع میل به آزار دیگری دلالت کند. در ابتدای قرن بیستم کم کم تلاش‌هایی برای تصحیح و نشر آثار او صورت می‌گیرد. خوانش‌های ضد و نقیض از همان زمان آغاز می‌شوند و تا جایی پیش می‌روند که سخن از «سادِ مقدس» و «ساد آزادی‌خواه» به میان می‌آید. با این وجود درگیری جدی اندیشه‌ی قرن بیستم با نوشته‌های ساد مولود دوران پس از جنگ جهانی دوم است. در برابر خوانشی که ساد را به نازیسم نزدیک می‌کند، تفسیرهای دیگری سر بر می‌آورند تا نشان دهند که پرسش‌های ساد از حد، فراروی، دیگری، قانون، ژوییسانس، اختگی و غیره، در واقع مسائل اصلی مدرنیته اند. آدورنو، کلوسوفسکی، باتای، بلانشو، فوکو، لکان، بارت و پازولینی هر کدام از مارکی دو ساد خود سخن می‌گوید. به شکلی که زمانی که ژیل دلوز به اعتراض می‌گوید که کسانی که درباره‌ی مازوخیسم سخن می‌گویند هرگز آثار مازوخ را نمی‌خوانند، می‌تواند، به عنوان نمونه‌ی معکوس این رویکرد، خوانش‌های متنوع از آثار ساد را مثال بزند.

اریک مرتی، استادِ من در دانشگاه پاریس 7 و متخصص اندیشه‌ی فرانسوی در نیمه‌ی دوم قرن بیستم، در کتابی جامع و گیرا خوانش‌های اندیشمندان قرن بیستم از آثار مارکی دو ساد را بررسی می‌کند. ما در این دوره این مسیر را به همراه او طی می‌کنیم تا بتوانیم نهایتاً به پرسش دومی که طرح شد، درباره‌ی خردی که می‌تواند اندیشه‌ی ساد را در برگیرد، برسیم.