مردم‌نگاری یا اتنوگرافی شیوه‌ی ویژه‌ی انجام پژوهش در انسان‌شناسی است در نتیجه پژوهش در انسان‌شناسی را مردم‌نگاری یا اتنوگرافی می گویند. در اتنوگرافی غایت آرمانی دست‌یابی به نقطه‌نظر افراد بومی، یعنی افراد مورد مطالعه است.

مالینوسکی که از زمره مهم‌ترین آباء مردم‌نگاری مدرن است، اینگونه می‌گوید که مردم نگار‌ی دریافتن نقطه نظر ]انسان[ بومی و نسبتش با زندگی است، یعنی فهمیدن منظور و معنای مد نظر یک بومی از دنیای خودش. گرفتن نفطه‌نظر افراد و اینکه آن‌ها چگونه دنیای خودشان را درک می کنند.

مکاتب مختلف نظری و روش‌شناختی، هر کدام سعی کرده‌اند با رویکرد ویژه‌‌ی خود به این آرمان نزدیک شوند. یعنی کار پژوهش مردم‌نگاری را به گونه‌ای انجام دهند که بتوانند به نقطه‌نظر مردمانی که با ایشان کار می‌کنند نزدیک شوند.

بسیار‌ی از اتنوگرافی‌ها، از نگاهی ‌دیگر، سوژه، یا موضوع انسانی را، سوژه‌ای کمابیش آگاه قلمداد می‌کنند. یعنی گویا آن‌چه که سوژه به زبان می‌آورد همان چیزی است که «هست ». در صورتی که اگر ما تلقی دیگری از سوژه داشته باشیم آن‌چنان که سوژه در حوزه‌ی روان‌کاوی مطرح می‌شود، طبعا بسیاری از چیزهایی که در درون سوژه جریان دارد و بر کنش و گفتارش تأثیر می‌گذارد، ممکن است اصولاً به طور مستقیم به زبان نیاید، یا بسیار دیر و معوج به زبان آید. آن تمنا، آن آرزومندی چیزی نیست که در گفتگویی سرراست و کوتاه بتوان به سادگی به آن نائل شد.

هویت‌یابی نوعی از آرزومندی است. وقتی می خواهید خودتان را تعیین هویت کنید، یعنی با چیزی این‌همانی کنید، تمنایی در حال رخ دادن است. چیزی را می‌خواهید، می‌خواهید شبیه چیزی شوید، با آن یکی شوید، می‌خواهید چیزی را به دست‌آورید.

اگر انسان را اصولا و به لحاظ وجودی موجودی آرزومند قلمداد کنیم لازم است مردم نگاری نیز به این خصیصه‌ی جهانشمول انسانی توجه کرده آن را در انجام مطالعات مردم نگارانه داخل کند. ثبت رفتارها، باورها، آداب و رسوم، تصور از امر «درست و غلط »، زندگی روزمره، رفتار مناسکی، معیشت و اقتصاد، ارتباط با محیط زیست، نهادهای اجتماعی، جهان‌بینی و الگوهای فرهنگی، مناسبات قومی و سیاست هویت و بسیاری از امور دیگر که  مطمح نظر مردم نگاران بوده‌است، تا کنون مرزهای فهم ما را از انسان و فرهنگ تا حد وسیعی گسترده کرده‌اند. اما وارد کردن بعدی دیگر از وجود انسان انضمامی، یعنی آرزوها، رویاها، آرمان‌های تخیلی و نمادین و نیز فانتزی به مطالعات انسان‌شناختی، می‌تواند به گشودن و گسترش مرزهای کمتر کاویده‌شده‌ی حیات انسانی و درک فرهنگ کمک کند.

برای مطالعه‌ی متن کامل این مقاله به فصلنامه‌ی «سخن سیاووشان» شماره ۲ ، مقاله‌ی ” اتنوگرافی سوژه – اکتشاف میان ذهنیت ایرانی” نوشته‌ی مهرداد عربستانی مراجعه کنید.

فصلنامه فرهنگی. شماره ۲

۷۰ تابستان و پاییز ۱۳۹۵

---